Inzicht in blindheid

Slechtziendheid en blindheid kan een groot aantal mensen in het Verenigd Koninkrijk raken en er zijn ongeveer twee miljoen mensen die leven met een verlies van gezichtsvermogen. Hiervan zijn er ongeveer 360.000 geregistreerd als blind of slechtziend.

Er zijn verschillende oogaandoeningen of ziektes die kunnen leiden tot verlies van het gezichtsvermogen, zoals glaucoom en cataract, maar volledig ‘zwarte’ blindheid komt slechts bij een kleine groep mensen voor. Een groot aantal mensen dat wordt getroffen door een verlies van gezichtsvermogen behoudt nog enig zicht. Mensen die leven met beperkt zicht of variërende niveaus van daadwerkelijke blindheid proberen hun zicht vaak zoveel mogelijk te maximaliseren met hulpmiddelen en praktische ondersteuning.

Soorten visuele beperking

Slechtziendheid en daadwerkelijke blindheid 

Er zijn een klein aantal verschillende soorten van slechtziendheid die verschillende delen van het oog aantasten en de ernst hiervan bepaalt of u slechtziend of blind bent. 
De meestvoorkomende ‘soorten’ van slechtziendheid zijn : 

• Verlies van het centrale gezichtsvermogen – er bevindt zich een blinde vlek in het centrum van uw zicht.
• Verlies van perifeer zicht – u ziet niets aan een kant of boven/onder ooghoogte. Het centrale gezichtsvermogen blijft intact.
• Nevelig zicht – uw gezichtsveld lijkt bedekt te zijn met een laagje folie.
• Wazig zicht – objecten van dichtbij en veraf zijn onscherp.
• Nachtblindheid – u kunt niet zien op slecht verlichte plaatsen en buiten als het avond of nacht is. 

Mensen met een visuele beperking wiens gezichtsvermogen in een bepaalde mate is verslechterd, kunnen het verlies van gezichtsvermogen laten registreren bij de gemeente die hen vervolgens helpt bij het krijgen van steun en advies voor het dagelijkse leven. Uw oogarts kan u een certificaat van slechtziendheid verstrekken waarmee u zich kunt registreren als slechtziend of ernstig slechtziend (blind).

Als u ervoor kiest om u niet te registreren, kunt u nog steeds hulp ontvangen van de sociale diensten. 

Slechtziend

Om uzelf te kunnen registreren als slechtziend, voldoet u gewoonlijk aan een van de onderstaande criteria : 

• Een gezichtsscherpte tussen 3/60 en 6/60, met een volledig gezichtsveld
• Nevelig/wazig centraal zicht of een gezichtsveld dat ‘gematigd’ verminderd is, met een gezichtsscherpte tot 6/24
• Een gezichtsscherpte tot 6/18, waarbij een aanzienlijk deel van uw gezichtsveld of perifeer zicht ontbreekt

Ernstig slechtziend 

Om uzelf te kunnen registreren als ernstig slechtziend, voldoet u gewoonlijk aan een van de onderstaande criteria : 

• Een gezichtsscherpte van minder dan 3/60, met een volledig gezichtsveld
• Sterk gereduceerd gezichtsveld (met name in het onderste deel), maar met een gezichtsscherpte van 6/60 en meer
• Ernstige vermindering van het gezichtsveld (bv. tunnelzicht) met een gezichtsscherpte tussen 3/60 en 6/60

Wat is gezichtsscherpte?

De gezichtsscherpte wordt gebruikt om uw centrale zicht te meten, evenals uw vermogen om details en objecten te kunnen onderscheiden. Iemand met een ‘normaal’ zicht heeft een gezichtsscherpte van 6/6; zij kunnen de twee onderste rijen van een Snellenkaart zien (weergegeven).

Als u een gezichtsscherpte heeft van 6/60, betekent dit dat u op 6 meter kunt zien wat anderen met een normale gezichtsscherpte kunnen zien op 60 meter. Het cijfer 60 verwijst naar de bovenste rij letters op de Snellenkaart. Als u op een afstand van 3 meter van de kaart moet zitten om de bovenste regel te kunnen lezen, wordt dit vastgelegd als 3/60.

Elke rij letters gaat omlaag in numerieke waarde (afstand) tot het de 6/6-score bereikt van de normale gezichtsscherpte. Bijvoorbeeld, de volgende rij onder 60 kan 36 zijn. Iemand met 6/6 kan deze regel op een afstand van 36 meter lezen, terwijl iemand met 6/36 de regel alleen kan lezen op een afstand van 6 meter en waarschijnlijk de rijen daaronder helemaal niet kan lezen. 

Wat is gezichtsveld?

Het gezichtsveld verwijst naar de randen van uw zicht terwijl u recht vooruitkijkt. Een verlies van dit gezichtsveld kan leiden tot tunnelzicht of blinde vlekken (scotoom) omdat uw perifere (zijdelingse) zicht is aangetast. Dit kan problemen veroorzaken met de perceptie van diepte, navigatie en zicht in slecht verlichte omstandigheden. 

Tekenen en symptomen

De tekenen en symptomen kunnen zich bij verschillende mensen anders presenteren, maar de symptomen kunnen ook variëren afhankelijk van de oogaandoening die verantwoordelijk is voor de slechtziendheid of blindheid.
Wij raden u echter aan een bezoek te brengen aan uw oogarts wanneer de volgende symptomen zich voordoen : 

• Enigszins verbleekte kleuren
• Het wordt moeilijk de diepte van traptreden te beoordelen
• Rechte lijnen lijken te wiebelen
• Het lezen wordt steeds moeilijker
• Het zien van verkeersborden wordt lastig tijdens het autorijden
• Wazig zicht
• Moeilijkheden bij het zien in slecht verlichte ruimtes of als u ‘s avonds buiten bent
• Onscherpe vlek in het centrum van uw zicht
• Gezichtsverlies aan de zijkanten van uw zicht

Het is makkelijk om deze signalen te beschouwen als een teken van veroudering, maar dit hoeft niet het geval te zijn en het is belangrijk om te controleren of uw lichaam u misschien iets probeert te vertellen.

Wij adviseren volwassenen om de twee jaar een bezoek te brengen aan de opticien.

Complicaties van blindheid en slechtziendheid

Depressie en angststoornissen

Het kan altijd moeilijk zijn om een ingrijpende verandering in uw leven te accepteren, maar een verlies van uw gezichtsvermogen dat niet kan worden behandeld, kan leiden tot een scala aan emoties, van schok en boosheid tot ontkenning en aanvaarding.

Wanneer u wordt gediagnosticeerd met blindheid of slechtziendheid, kan uw oogarts u doorverwijzen naar een kliniek voor slechtzienden waar u advies en steun zult ontvangen bij het begrijpen van uw aandoening en de impact die ze op uw leven zal hebben. In de kliniek kunnen ze u ook praktisch advies geven over hulpmiddelen en informatie verstrekken over andere organisaties of liefdadigheidsinstellingen die hulp en ondersteuning bieden, zoals de Royal National Institute of Blind People (RNIB) en Action for Blind People.

Werkgelegenheid

Afhankelijk van het soort werk dat u doet, kan uw slechtziendheid een aanzienlijke invloed hebben op uw dagelijkse werkzaamheden. De Access to Work-regeling geeft echter advies en ondersteuning over de apparatuur en aanpassingen die nodig zijn om uw werk te kunnen blijven doen. Deze regeling kan ook zorgen voor een tegemoetkoming in de kosten van de apparatuur en de training die u wellicht nodig heeft, van het gebruik tot een brailletoetsenbord tot software voor spraakherkenning.

Als u op zoek bent naar werk, bent u niet verplicht om uw potentiële werkgevers te informeren over uw visuele beperking, maar vaak wordt aangeraden om dat wel te doen. Als u liever als zelfstandige wilt werken vanwege de flexibiliteit om vanuit huis te werken, biedt ‘Action for Blind People’ adviseurs en training over de manier waarop u dit kunt opzetten. Daarnaast kunt u meer algemene informatie lezen over werkgelegenheid en visuele beperkingen op de website van ‘Action for Blind People’ en de website van de RNIB.

Hoe wordt blindheid veroorzaakt?

Er zijn een aantal oogaandoeningen en ziektes die blindheid of slechtziendheid kunnen veroorzaken, maar het is niet altijd een symptoom van ouderdom.

Of u nu getroffen bent door volledige blindheid of slechtziend bent, de oorzaak is een verstoring in het vermogen van het oog om licht waar te nemen en dit te vertalen naar impulsen die naar de hersenen worden gestuurd. Deze verstoring kan worden veroorzaakt door een aantal zaken, maar om deze problemen en de geassocieerde aandoeningen/ziektes te begrijpen, is het belangrijk om inzicht te krijgen in de basiswerking van het oog.

De werking van uw oog: de basis

Er zijn vier hoofdelementen die het oog helpen functioneren: 

Het hoornvlies en de lens bevinden zich aan de voorkant van het oog. Deze focussen het licht dat het oog binnenkomt, waardoor u in staat bent een beeld te vormen op het netvlies. 

Het netvlies bevindt zich achterin het oog. Dit is een laag weefsel die licht en kleur aanvoelt en deze omzet in elektrische signalen.

De oogzenuw stuurt deze elektrische signalen vanuit het netvlies door naar de hersenen voor interpretatie. Hierdoor kunnen wij de informatie begrijpen die wordt verstuurd vanuit het oog.

De oorzaken

Blindheid of slechtziendheid ontstaat wanneer een van deze elementen is aangetast, beschadigd of in de loop der jaren is gedegenereerd.

Of het nu wordt veroorzaakt door een ziekte of letsel, de volgende symptomen kunnen optreden : 

• Een troebele lens die het licht vervaagt dat het oog binnenkomt.
• Een gewijzigde vorm van het oog dat het beeld op het netvlies verandert.
• Een aangetast of verslechterd netvlies.
• Een oogzenuw die beschadigd is en de informatie verstoort die naar de hersenen stroomt.

Hieronder vindt u nog een aantal veelvoorkomende oorzaken van slechtziendheid en blindheid, zoals : 

Cataract

Cataract is een aandoening waarbij de lens minder transparant (doorzichtig) wordt, gewoonlijk als gevolg van het ouder worden (ouder dan 65 jaar) maar het kan zich ook ontwikkelen vanuit aandoeningen zoals diabetes of het gebruik van medicatie, bv. steroïden.

Cataract kan ervoor zorgen dat het gezichtsvermogen nevelig of wazig wordt en dit kan alleen maar erger worden naarmate de cataract verslechtert. Er is een chirurgische ingreep mogelijk waarbij de nevelige lens wordt verwijderd en vervangen met een kunstlens, maar als u nog andere oogaandoeningen heeft of als er een complicatie optreedt tijdens de operatie, kan uw zicht nog steeds zijn aangetast.

Glaucoom

Glaucoom verwijst naar een groep oogaandoeningen die uw oogzenuw beschadigen, gewoonlijk vanwege het ophopen van vloeistofdruk in het oog, en vaak van invloed zijn op uw perifere zicht. Helaas is glaucoom permanent en is er geen enkele behandeling beschikbaar om het verminderd gezichtsvermogen te herstellen. Er zijn echter wel preventieve methoden, zoals oogdruppels of ooglaserchirurgie, die helpen dit tegen te houden. 

Niet-gecorrigeerde refractieafwijkingen

Niet-gecorrigeerde refractieafwijkingen, zoals myopie (bijziendheid), hyperopie (verziendheid) en astigmatisme, kunnen ernstige slechtziendheid en blindheid veroorzaken. Dit kan echter eenvoudig worden voorkomen met corrigerende glazen (brillenglazen of contactlenzen).

Er is sprake van een refractieafwijking wanneer iemand niet goed kan focussen op een object omdat het licht wordt gebroken op de verkeerde plaats op het netvlies. Dit kan worden veroorzaakt door een misvormd oog, hoornvlies of lens. 

Refractieafwijkingen worden soms niet behandeld omdat men zich er niet van bewust is (vaak bij kinderen die niet weten dat er iets mis is), gebrek aan middelen voor een bril of oogartsbezoek, of vanwege een cultureel stigma dat rust op het dragen van een bril (dit komt minder vaak voor in de moderne cultuur). Het is belangrijk dat oogtesten elk jaar worden uitgevoerd bij kinderen en om de twee jaar bij volwassenen om er zeker van te zijn dat een behandeling wordt gegeven en ernstig verlies van gezichtsvermogen wordt voorkomen.

Maculadegeneratie

Er is sprake van maculadegeneratie wanneer een klein gedeelte van het netvlies (de macula) gaat degenereren, waardoor uw centrale zicht wordt aangetast. Dit komt vaker voor op oudere leeftijd (leeftijdgerelateerde maculadegeneratie - AMD en kan vervaging of een vertekend zicht veroorzaken bij het vooruit kijken (lezen of tv kijken) en kan leiden tot een ‘blinde vlek’.

De exacte oorzaak is niet bekend, maar de aandoening wordt geassocieerd met roken, blootstelling aan zonlicht en voedingspatroon. Het vermoeden bestaat dat een verandering van deze factoren het risico op ontwikkeling van de aandoening kan reduceren. Het is momenteel niet te genezen, maar behandelingen zoals anti-VEGF-medicatie en ooglaserchirurgie kunnen helpen.

Diabetische retinopathie

Diabetische retinopathie doet zich voor als een complicatie van diabetes, waarbij het hoge bloedsuikergehalte het netvlies beschadigt. Indien de aandoening niet wordt gediagnosticeerd en behandeld, kan dit leiden tot blindheid omdat de bloedvaten die het netvlies voeden, worden aangetast. Er zijn drie fasen van beschadiging. De symptomen dienen zich in de regel niet vroegtijdig aan, maar in latere fasen kunnen deze bestaan uit wazig zicht, zwevende vormen, plotseling verlies van gezichtsvermogen of oogpijn.

Preventieve maatregelen zijn een nauwgezette controle van het bloedsuikergehalte, cholesterol en bloeddruk, evenals regelmatig onderzoek. De behandelingen kunnen bestaan uit medicatie-injecties (in het oog), ooglaserchirurgie of een operatie om littekenweefsel of bloed (uit het oog) te verwijderen.

Andere mogelijke oorzaken

Er zijn een groot aantal aandoeningen of problemen die blindheid of slechtziendheid kunnen veroorzaken, waaronder : 

• Verwondingen aan het oogoppervlak (chemische brandwonden)
• Geblokkeerde bloedvaten
• Complicaties bij vroeggeboorte (retrolentale fibroplasie)
• Complicatie van oogchirurgie
• Lui oog
• Neuritus optica
• Beroerte
• Retinitis pigmentosa
• Tumoren (zoals retinoblastoom en opticusglioom)

Ga naar de RNIB-website voor een volledige lijst van oogaandoeningen die verlies van gezichtsvermogen kunnen veroorzaken.

Hoe wordt slechtziendheid gediagnosticeerd? 

De diagnose blindheid of slechtziendheid is sterk afhankelijk van de aandoening die het verlies van gezichtsvermogen veroorzaakt. Het is echter belangrijk dat u regelmatig een oogtest laat uitvoeren, omdat dit kan helpen bepaalde oogaandoeningen te behandelen of ze in een vroeger stadium te ontdekken.

Kinderen zouden elk jaar een oogtest moeten ondergaan en volwassenen om de twee jaar, tenzij anders geadviseerd. Als u problemen ondervindt met uw gezichtsvermogen, zoals nevelig of wazig zicht, bezoek dan zo snel mogelijk een oogarts.

Oogtest

De oogtest die wordt uitgevoerd, is afhankelijk van waar de oogarts naar op zoek is en wanneer een bepaalde aandoening wordt vermoed, kunnen er verdere tests worden afgenomen of kunt u worden doorverwezen voor een diepgaander onderzoek met betrekking tot die aandoening. Een standaardoogtest die kan helpen bij het diagnosticeren van uw gezichtsverlies omvat meestal : 

Familiegeschiedenis en huidige symptomen

Uw oogarts begint gewoonlijk met het stellen van een aantal vragen over uw familiegeschiedenis en de eventuele symptomen, zoals wazig zicht, en hoe lang u deze al heeft. Er kunnen ook vragen worden gesteld over uw gezondheid, levensstijl en gebruik van medicatie. De medische historie, symptomen of leeftijd kunnen leiden tot een aantal aanvullende tests, zoals het controleren op glaucoom of diabetische retinopathie.

Oogonderzoek

Uw ogen zullen worden onderzocht om te controleren op eventuele onderliggende problemen. Hierbij wordt licht door uw pupil geschenen om de binnenkant van uw oog en de reflexen van uw pupil te controleren. Er wordt ook gecontroleerd op oogbewegingen en coördinatie (om er zeker van te zijn dat uw ogen zijn gesynchroniseerd).

Test op gezichtsscherpte

Zoals hierboven vermeld, kan de oogarts de mate van uw slechtziendheid analyseren met behulp van een gezichtsscherptetest. Op een Snellenkaart zult u de letters in elke rij moeten lezen. Hoe lager u komt op de kaart, hoe beter uw zicht. Corrigerende glazen kunnen de meeste mensen gewoonlijk helpen de letters te lezen die verder naar beneden op de kaart staan. Als dat niet het geval is, kan er een onderliggende aandoening zijn die de problemen met uw gezichtsvermogen veroorzaakt.

Tests op gezichtsvermogen

Uw zicht op nabije afstand (lezen), zicht op gemiddelde afstand (gebruik van een computer) en zicht op verre afstand wordt eveneens getest. Er zijn een aantal tests die hiervoor in aanmerking komen. Een veelgebruikte test is aangeven of een O scherper of zwarter is op een rode of groene achtergrond, waarbij u gewoonlijk een oog afdekt. Er kan ook een test op kleurwaarneming worden afgenomen.

Hoe wordt slechtziendheid behandeld? 

Voor de meeste aandoeningen is er helaas geen remedie. Voor slechtziendheid en blindheid zijn er echter een aantal hulpmiddelen die u kunnen helpen optimaal gebruik te maken van uw resterende gezichtsvermogen.

Hulpmiddelen

Er zijn een aantal hulpmiddelen die kunnen helpen uw dagelijkse leven enigszins makkelijker te maken wanneer u lijdt aan een visuele beperking.

Vergrootglazen – u kunt vergrootglazen gebruiken, zoals een verlicht statief in een platte vorm, draagbaar, in zakformaat of elektronisch (waarmee u kunt projecteren op het tv-scherm/computerscherm en het contrast kunt aanpassen van kleuren en deze verbeteren of omkeren) om u te helpen bij bepaalde activiteiten. Monoculaire of binoculaire kijkers kunnen ook worden ingezet om objecten in de verte te kunnen zien.

Heldere verlichting – fel licht kan het zicht helpen verbeteren en maakt het makkelijk uw weg te vinden. U kunt hiervoor een bureaulamp met verstelbare arm gebruiken of veel helderdere verlichting installeren.

Boeken/e-boeken in vetgedrukte of grote letters – dit kan het lezen vergemakkelijken.

Vloeistofniveau-indicators – deze gaan piepen zodra een ingestelde temperatuur is bereikt waardoor u zich niet kunt verbranden aan het hete water.

Telefoon en toetsenbord met grote knoppen – deze kunnen het makkelijker maken de details van de cijfers en letters te zien.

Braille – braille kan een nuttige tool zijn voor mensen die lijden aan ernstig gezichtsverlies, met name op jonge leeftijd. Braille is een schrijfsysteem dat verhoogde stippen gebruikt als vervanging voor geschreven letters. Er zijn brailleversies van boeken en tijdschriften, brailletoetsenborden en braillebeeldschermen. Deze kunnen worden bevestigd aan uw computer zodat u de tekst kunt lezen die wordt weergegeven op een computerscherm.

Computersoftware – software zoals tekstlezers, programma’s voor schermweergave of spraakherkenning kunnen het gebruik van een computer en internet toegankelijker maken. Hierdoor kunt u in contact blijven met vrienden en familie, evenals met andere gemeenschappen.

Persoonlijk alarm – een draagbaar alarm dat kan worden ingedrukt om een alarmcentrale te waarschuwen, die vervolgens een door u aangewezen vriend of verzorger kan informeren dat u hulp nodig heeft. Voor meer informatie over dit systeem kunt u onder meer terecht bij uw ziekenfonds.
 

Tweekleurige interieurinrichting – deze stijl van inrichting zorgt voor meer contrasten in huis, waardoor u een beter onderscheid kunt maken tussen objecten die dichtbij en verder weg zijn, bv. de trap en de leuning

Een blindenstok – deze kan worden gebruikt als staphulp en stelt u in staat objecten op te merken die op uw weg staan. Blindenstokken zijn gewoonlijk opvouwbaar en kunnen andere personen waarschuwen, waaronder bestuurders van voertuigen, dat u slechtziend bent. 

Geleidehonden – geleidehonden kunnen praktische hulp bieden bij mobiliteit en geven de eigenaar een gevoel van onafhankelijkheid. Een geleidehond biedt ook gezelschap en zelfvertrouwen aan personen die lijden aan een visuele beperking. Dit kan belangrijk zijn voor het dagelijks leven en helpen het isolement te verminderen dat veel mensen ervaren vanwege hun aandoening.

Gps – Een gps-navigatiesysteem kan u vertellen waar u bent en helpen bij het plannen van uw reisweg, door instructies te geven over wanneer en waar u een afslag moet nemen. U kunt uw gps-toestel aansluiten op een brailletoetsenbord (de versies die compatibel zijn) of als u een smartphone heeft, zijn er een aantal gps-apps die u kunt downloaden.