Inzicht in cataract

De aandoening komt wereldwijd frequent voor en is wereldwijd volgens de Wereldgezondheidsorganisatie WHO oorzaak voor de helft van alle gevallen van blindheid en een derde van alle gevallen van slechtziendheid. De meerderheid van de mensen in België ouder dan 65 jaar heeft, of zal te maken hebben, met deze aandoening 

Een staaroperatie behoort bij de meest uitgevoerde ingrepen in België en is relatief eenvoudig. 

Veroudering is de grootste oorzaak maar cataract kan ook ontstaan als gevolg van een trauma, medicatie, bestraling,  of door erfelijke factoren. Staar kan ook voorkomen bij kinderen, maar dit is veel minder gebruikelijk. Drie tot vier kinderen op elke 10.000 worden getroffen door cataract.

Tekenen en symptomen van cataract

Cataract ontwikkelt zich geleidelijk aan in de loop der jaren en wordt soms niet eens opgemerkt omdat het gezichtsvermogen heel langzaam verslechtert. Hoewel cataract niet pijnlijk is, tast het uw ogen op verschillende manieren aan. Soms is het ene oog slechter dan het andere, maar gewoonlijk zijn beide ogen aangetast.

• Wazig of troebel zicht, eerst van ver, nadien ook dichtbij
• Vervaagde kleuren
• Een glans of ‘halo’-effect bij het kijken naar lichten, en ook lichtschuwheid ook al is er meer licht nodig om te kunnen lezen.
• Dubbel zicht met 1 oog
• Frequente aanpassing van uw voorgeschreven brillenglazen/contactlenzen
• Moeilijkheden om in schemerlicht en ‘s avonds te zien

Bij kinderen kan het lastiger zijn om cataract te ontdekken, omdat zij moeilijk kunnen verwoorden wat er mis is met hun gezichtsvermogen. De tekenen kunnen een grijsachtig of wit gebied in het oog zijn, hoewel dit doorgaans niet zichtbaar is zonder specialistische apparatuur.
Een kind kan een loensend oog ontwikkelen (ook bekend als strabisme) door cataract, maar een loensend oog is niet ongewoon en kan ook worden veroorzaakt door problemen met de coördinatie van de oogspier. 

De oorzaken van cataract

Het verouderingsproces is de primaire oorzaak van cataract. Met de jaren beginnen de eiwitten in de ooglens te veranderen, waardoor ze troebel wordt terwijl ze volledig transparant hoort te zijn om licht te kunnen doorlaten. Hoewel staar een onvermijdelijk onderdeel is van het verouderingsproces, zijn er een aantal zaken die het risico hierop kunnen verhogen.

• Genetisch, erfelijke factoren. Deze zijn eerder zeldzaam. 
• Medicatie zoals bvb Corticosteroïden. Het innemen van grote hoeveelheden corticosteroïden gedurende een lange periode, verhoogt het risico op cataract.
• Algemene ziektebeelden zoals diabetes en nierziekten.
• Oogletsels of -aandoeningen. Een chemisch of fysiek trauma aan het oog kan oorzaaken van cataractvorming zijn. Dit kan ook een complicatie zijn van oogchirurgie. Oogaandoeningen zoals uveïtis,  kunnen het risico ook verhogen.
• Levensstijlfactoren kunnen ook gerelateerd zijn aan de ontwikkeling van cataract, zoals overmatig alcoholgebruik, tabak, slechte voedingsgewoonten en overmatige blootstelling aan zonlicht. 

Inzicht in het oog

Het oog is samengesteld uit vier hoofdelementen die samenwerken om te kunnen functioneren:

Het hoornvlies en de lens – deze bevinden zich aan de voorkant van het oog en helpen het licht direct te focussen op het netvlies, ongeveer zoals een cameralens.

De retina of het netvlies – dit is een laag cellen met fotoreceptoren, aan de achterkant van het oog die werkt door licht en kleur aan te voelen alvorens ze om te zetten in elektrische signalen.

De oogzenuw – de zenuw die deze elektrische impulsen doorstuurt naar de hersenen waar ze worden geïnterpreteerd.

De lens

De lens werkt door licht gelijkmatig te breken en het te focussen op het netvlies, waardoor u objecten duidelijk kunt zien. Bij objecten op verschillende afstanden kan de lens haar vorm aanpassen, de sterkte aanpassen, om ze in focus te brengen, afhankelijk van hoe ver weg of dichtbij ze zich bevinden. Als de objecten ver weg zijn, wordt de lens afgevlakt terwijl ze rond wordt als de objecten dichtbij zijn.

De lens wordt tevens omgeven door een spier die ze helpt van vorm te veranderen, samen te trekken of uit te zetten, afhankelijk van de afstand tot het object waarnaar u kijkt. Naarmate men ouder wordt, is de lens steeds minder in staat om van vorm te veranderen waardoor het moeilijk wordt om scherp te stellen op objecten dichtbij. Dit wordt dan  presbyopie genoemd en wordt gecorrigeerd met een leesbril of contactlenzen.

Als u lijdt aan cataract is de lens troebel in plaats van helder, waardoor het beeld niet meer scherp wordt waargenomen.

Het diagnosticeren van cataract

De tests die worden gebruikt om cataract te diagnosticeren, zijn gestandaardiseerd en worden uitgevoerd bij een gewone controle. Dit betekent dat, zolang u regelmatig een oogtest ondergaat, de ontwikkeling van cataract zal worden ontdekt door uw oogarts. Deze tests omvatten : 

• Gezichtsscherpte - Door gebruik te maken van een kaart met regels letters die steeds kleiner worden, wordt van u gevraagd zoveel mogelijk regels te lezen. Hoe kleiner de letters die u kunt lezen, hoe beter uw gezichtsvermogen. Deze test bepaalt hoe ernstig het effect van cataract of een andere aandoening is.
• Spleetlamp-onderzoek - De oogarts gebruikt een krachtige lichtbron, een biomicroscoop of ‘spleetlamp’, om uw oog te belichten zodat hij of zij eventuele schade of veranderingen duidelijk kan zien. Er wordt een speciale microscoop gebruikt om verschillende secties van het oog te bekijken, zodat artsen zelfs de kleinste afwijking kunnen zien.
• Oftalmoscopie - Een oftalmoscopie wordt ook wel een oogspiegelonderzoek genoemd en stelt de arts in staat de structuren aan de achterkant van het oog te zien, om de gezondheid van het netvlies en andere belangrijke elementen te controleren. Het kan nodig zijn om de pupillen te vergroten zodat deze zo wijd mogelijk zijn en dat wordt gedaan door middel van oogdruppels. Nadien kan uw zicht nog een paar uur na het onderzoek troebel zijn.

Wanneer een beginnende cataract slechts een minimaal effect heeft op uw gezichtsvermogen, zal uw oogarts u optimaal informeren en adviseren over de evolutie en het verloop ervan, en ogenblik waarop een ingreep aan te bevelen is.

De behandeling van cataract

De verslechtering van het gezichtsvermogen is geleidelijk bij volwassenen die lijden aan leeftijdgerelateerde cataract. Dit betekent dat de troebelheid in de beginfase niet noodzakelijk een belemmering is voor uw dagelijkse activiteiten en dat het gebruik van heldere verlichting en/of geschikte brillenglazen genoeg kan zijn om de nadelige effecten minder of minimaal hinderlijk te maken Naarmate de aandoening verslechtert en lezen en autorijden moeilijk worden, is een operatie de enige effectieve behandeling. 
Wanneer bij kinderen met cataract het gezichtsvermogen in ernstige mate aangetast is, zal worden overgegaan tot een ingreep om de cataract te verwijderen en wordt het oog gecorrigeerd  om het gezichtsvermogen te herstellen of verbeteren.

Cataract- of staaroperatie 

Vóór de operatie wordt u uitvoerig beoordeeld door uw oogarts om zaken zoals uw algemeen welzijn, de gezondheid van uw ogen (nagaan of er andere oogaandoeningen zijn die complicaties kunnen opleveren) en de ernst van uw cataract in kaart te brengen. Tevens wordt een biometrie van de ogen gedaan waarbij onder andere de kromming van het hoornvlies en de diepte, grootte en vorm van uw oog wordt gemeten, om de sterkte van de te implanteren vervangende kunstlens te berekenen.

Als u een staaroperatie aan beide ogen nodig heeft, worden de ingrepen apart uitgevoerd.. 
De operatie duurt minder dan een uur en wordt gewoonlijk uitgevoerd onder plaatselijke verdoving, waarbij alleen de ogen worden verdoofd en u wakker blijft tijdens de ingreep. In bepaalde gevallen, of bij kinderen bvb, wordt de ingreep uitgevoerd onder algehele verdoving.

De meest gebruikelijke procedure voor de behandeling van cataract wordt phaco-emulsificatie genoemd. Deze ingreep bestaat uit een aantal stappen, waarbij ultrageluidsgolven worden gebruikt om de lens te emulgeren.

• Het oog wordt verdoofd met een verdovingsmiddel, door middel van een injectie of oogdruppels.
• Incisies worden gemaakt in het hoornvlies, zodat de instrumenten hierdoor kunnen worden ingebracht.
• Er wordt een sonde ingebracht en ultrageluidsgolven worden gebruikt om de troebele lens in kleine stukjes te verpulveren.
• Deze stukjes worden vervolgens geëmulgeerd en de vloeistof afgezogen. De volledige ooglens wordt geëmulsifieerd en verwijderd, en het lenskapsel, of ‘zakje’ waarin de ooglens zit blijft ter plaatse..
• Een vervangende kunststoflens gaat  via de incisie, de snede,  in het hoornvlies in het oog en wordt geplaatst op de plek van de oorspronkelijke lens, in het lenszakje

De kunstlens die de oorspronkelijke lens vervangt heet een IOL (intraoculaire lens). Deze werkt op dezelfde manier als de oorspronkelijke lens: licht dat binnenkomt in het oog wordt gefocust op het netvlies, waar het via de oogzenuw wordt verstuurd naar de hersenen. De lenzen zijn klein, flexibel en vouwbaar en gewoonlijk gemaakt van siliconen of acryl. Ze zijn op maat en op sterkte gemaakt,  zoals contactlenzen of brillenglazen, om overeen te komen met uw specifieke sterkte.

Er zijn drie soorten lenzen beschikbaar : 

• Monofocale lenzen – deze zijn ingesteld op één afstand van zicht en zijn de meest gebruikte IOL’s. Dit betekent gewoonlijk dat een gebruiker op langere afstanden kan zien, maar een leesbril nodig heeft voor objecten die zich dichterbij bevinden.
• Multifocale lenzen – ingesteld voor meerdere afstanden van zicht, waardoor de gebruiker kan focussen op objecten van dichtbij en veraf.

Een staaroperatie waarbij monofocale lenzen worden ingebracht, wordt vergoed door uw ziekenfonds, terwijl u multifocale of aanpassende lenzen (gedeeltelijk) zelf moet betalen.

Prognose voor de behandeling van cataract

Een cataractoperatie is meestal een poliklinische ingreep, zodat u dezelfde dag nog naar huis kunt. Het herstel duurt relatief kort - enkele uren na de ingreep hervindt men weer gevoel in de ogen en na enkele  dagen tot een week keert het zicht volledig terug. 
Inspannende activiteiten moet u de eerste dagen na de operatie vermijden en de oogarts zal u aanraden om het rustig aan te doen. Tijdens deze periode is het beter niet te sporten of te werken. U kan lezen en tv kijken,  afhankelijk van hoe snel uw ogen herstellen. In afwachting van de operatie van het tweede oog  kunnen er activiteiten zijn die u minder prettig ervaart en matige bijwerkingen ervaren, zoals hoofdpijn, ongemak in de ogen of wazig zicht.Als men ernstige bijwerkingen ondervindt, zoals, maar niet beperkt tot, verlies van gezichtsvermogen, heftige pijn of streperige, spookachtige gewaarwordingen in uw zicht, dient u direct contact op te nemen met uw arts of ziekenhuis.
Uw oogarts-oogchirurg zal u steeds informeren over het verloop van de ingreep en de mogelijke complicaties ervan, waaronder : 

• Troebel zicht. De complicatie kan verschillende oorzaken hebbenmaar kan meestal succesvol worden gecorrigeerd. .
• Scheuren van het  lenskapsel het deel van het oog waarin de lens is ondergebracht. 
• Onvolledige verwijdering van de cataract of lensresten.
• Ontsteking of zwelling van het netvlies.
• Andere zeer zeldzame complicaties zijn loslating van het netvlies en ooginfecties
• Fotofobie

De meerderheid van de mensen die een cataractoperatie ondergaat,draagt nadien een bril omdatde monofocale implantlenzen enkel corrigeren  op één vaste afstand. Over het algemeen dragen mensen die de leeftijd hebben bereikt waarop een cataractoperatie nodig is, al een leesbril. 

Het gebruik van multifocale of aanpassende lenzen kan de behoefte aan een leesbril verminderen, maar is dan bijvoorbeeld aangewezen voor bepaalde nabijtaken.